Maas-Buurttram 103 jaar
103 jaar geleden, op 31 mei 1913, vond de openingsrit plaats op de tramlijn Venlo – Gennep – Nijmegen van de Maas-Buurtspoorweg Maatschappij (MBS). De tramlijn was 63 km lang, gerealiseerd als meterspoor, en liep vanaf het Stationsplein in Venlo via Gennep tot het Stationsplein in Nijmegen. Tussen beide steden volgde hij de oude Rijksweg Maastricht – Nijmegen in de westelijke berm.
In 1934 was de MBS de eerste trammaatschappij in Nederland met Dieselelektrische tractie. Stork en Smit Slikkerveer leverden de motoren en elektrische installatie. In onze collectie films vond ik een uniek stukje film van de Maasbuurt Spoorweg uit 1937. We zien dan eerst wat uitleg op een landkaart, dan een autobus van de MBS en vervolgens de MBS dieselelektrische tram. Het fragment eindigt bij Hotel de Plasmolen in Molenhoek.
De diesel elektrische tram van het MBS in 1936. Deze tram kwam officieel op 20-04-1936 in de dienst. Bron: gennep.nu. Bron: Stork collectie Historisch Centrum Overijssel.
Er rijd nog steeds een prachtig opgeknapte museumtram van de voormalige MBS rond in Ouddorp (M67). Deze is eigendom van museum RTM Ouddorp http://www.rtm-ouddorp.nl/. Zie de 2 filmfragment hieronder:
De tram maakte een einde aan de geïsoleerdheid van de bewoners in de Noord-Limburgse dorpen en bracht er economische groei. Tot ver in de Tweede Wereldoorlog hield het trambedrijf moedig stand, maar op 17 september 1944 reed de laatste tram. Na de oorlog bleek zowel het materieel als de baan zodanig beschadigd, dat werd besloten de tramdienst niet meer te herstellen.
De voorgeschiedenis
R.H. Eijssonius de Waal richtte zich op 3 oktober 1899 tot de gemeente Venlo met een plan om een "Electrische tramweg Venlo – Nijmegen" aan te leggen langs de rechter Maasoever.
Het plan werd gewijzigd in een stoomtram, waarna de gemeenteraad van Venlo in 1901 besloot de gevraagde subsidie toe te kennen. Door Nijmegen werd in juni 1903 een concessie verleend.
Na het overlijden van Eijssonius pakte J.W. van Marle in 1904 de draad weer op. Zes jaar kostte het hem om voor 80% van de kosten subsidies los te peuteren bij rijk, provincies en gemeenten. Voor de laatste 20%, ruim twee ton, wilde hij aandelen uitgeven, maar helaas verkocht hij maar de helft.
Op dat moment verscheen J.M. Voorhoeve ten tonele, president-directeur van de in Gennep gevestigde Noord-Brabantsch-Duitsche Spoorwegmaatschappij (NBDS), met een aanbod om de NBDS de resterende aandelen te laten kopen, maar wel onder voorwaarde dat Voorhoeve directeur van de op te richten trammaatschappij zou worden. Met een afkoopsom werd Van Marle aan de kant gezet. Op 28 december 1911vond de oprichting plaats van de Vennootschap "Maas-Buurtspoorweg" met Voorhoeve als directeur.
Opening tramlijn 1913
1913 dienstregeling
De eerste stoomtram van de NBDS besteld bij Hohenzollern Aktiën Gesellschaft für Lokomotivbau Düsseldorf. bron: www.drehscheibe-foren.de
De aanleg
Direct na de oprichting droeg de Maas-Buurtspoorweg (MBS) de coördinatie rond de aanleg van de tramlijn op aan het ingenieursbureau Van Hasselt en De Koning te Nijmegen. In de eerste maanden werden bestektekeningen uitgewerkt en lastige problemen in het traject tussen Venlo en Nijmegen aangepakt.
Allereerst was er de boog van de Niersstraat naar de Markt in Gennep: te scherp voor een tram. De oplossing: er moest een hoek worden afgesneden van het hoekhuis in de binnenbocht. De Niersbrug bij Gennep was te licht om een tram te dragen; deze moest daarom vervangen worden. De railkruisingen met spoorlijnen (o.a. de NBDS-lijn in Gennep) moesten speciaal getekend en geconstrueerd worden. In de St. Annastraat in Nijmegen moest een nieuw viaduct gebouwd worden over de spoorlijn naar Venlo.
De 63 km lange lijn moest worden uitgezet; dat was niet heel ingewikkeld omdat het grootste gedeelte netjes in de westelijke berm van de Rijksweg zou worden aangelegd. Wel ingewikkeld was te bepalen in welke dorpen haltes zouden komen en hoe de remiseterreinen in Venlo, Gennep en Nijmegen moesten worden ingericht.
Van Hasselt en de Koning bestelde in opdracht van de MBS de benodigde materialen zoals 3500 ton spoorstaven en 80.000 dwarsliggers. Het meeste materiaal werd in Duitsland besteld en werd later per trein op station Gennep afgeleverd.
Tramhalte "de drie kronen" in Ottersum, MBS 1915
(1915-1920) Links de tram van de MBS in Gennep bij de halte Ottersum, rechts de tram van de MBS in Velden. Machinist is G. van de Mortel, conducteur is Hannes Hendriks. Bron: Gennep.nu
Tramhalte Gennep 1925
Bron: vantoentotlater.nl
Ondertussen was de MBS zelf in de weer met offertes voor het rollend materieel. Besteld werden stoomlocomotieven van Hohenzollern in Düsseldorf, personenrijtuigen en goederenwagens van Allan & Co uit Rotterdam.
Na zes maanden voorbereidende werkzaamheden was het bestek definitief. Aannemer Stuij uit Nijmegen werd op 27 augustus 1912 de aanleg gegund, de werkzaamheden startten op 9 september en negen maanden later, op 31 mei 1913, werd de lijn Venlo – Gennep – Nijmegen geopend. Zo snel kon dat gaan in die jaren. Het hoofdkantoor, de werkplaats en de loc- en wagenloodsen bevonden zich in Gennep.
Links: hoofdkantoor in Gennep, rechts overzicht van het MBS Spoor in Gennep en omstreken.
Traject bron: Wikepedia
Het bedrijf
In het eerste jaar van exploitatie had de MBS de beschikking over 6 stoomlocs, later kwamen er nog twee bij. Het wagenpark werd in de loop der jaren uitgebreid tot in totaal twintig personenrijtuigen en honderdnegenenzestig goederenwagens.
De eerste jaren verliepen voorspoedig, het personen- en goederenvervoer groeide tot 1918, waarna de vervoersomvang zich stabiliseerde. In 1919 volgde L.G. Wolf de heer Voorhoeve op als directeur.
In 1926 legde de MBS in Venlo een havenspoor aan, een verbinding met de Maaskade. Met de gemeentelijke elektrische kraan werden in de jaren daarna vele tonnen grind, basalt en kunstmeststoffen vanuit schepen overgeslagen op de tram, die deze bulkgoederen afleverde bij de vele dorpjes langs de lijn. Omgekeerd leverde het bosrijke Noord-Limburg vanaf talloze boomstammetjes, die naar Zuid-Limburg werden vervoerd als mijnhout, om de onderaardse gangen in de kolenmijnen te stutten.
In 1929 nam de MBS de tramlijn Venlo – Maasbree – Helden (VMH) over. Deze lijn liep vanaf de oostzijde van de Maasbrug, over de verkeersbrug via Blerick en Maasbree naar het Noorderkanaal in Beringen. Om doorgaand te kunnen rijden werd tussen de Maasbrug en station Venlo een verbindingsspoor aangelegd.
Tramremise Nijmegen.
Dieselelektrische tractie
Begin jaren dertig liepen de inkomsten terug. Er moest wat gebeuren. De MBS besloot in eigen beheer en onder supervisie van 'meester Heijs' een oude bagagewagen om te bouwen tot een dieselelektrische motorwagen. Deze verscheen in 1934 op de baan; er zouden er de jaren erna nog vier volgen. De motorwagens waren een groot succes, veel goedkoper en een stuk sneller dan de oude stoomlocs. De meeste stoomlocs werden buiten dienst gesteld. In 1935 nam directeur Wolf afscheid en volgde A.P. Schaffers hem op.
Het trambedrijf stond er eind jaren dertig weer goed voor; bovendien exploiteerde de MBS inmiddels diverse busdiensten, ook parallel aan het trambedrijf. Het waren de hoogtijdagen van de MBS.
De diesel elektrische tram van het MBS in 1936. Deze tram kwam officieel op 20-04-1936 in de dienst. Bron: gennep.nu. Bron: Stork collectie Historisch Centrum Overijssel.
In 1934 ging de MBS over van stoom naar diesel elektrische tractie. Tussen 1934 en 1937 leverde Smit Slikkerveer aan de M.B.S. een generator, 4 seriemotoren en een dynamo inclusief de complete elektrische inrichting met schakelaar/controllers enz.
Bron: Peel en Maas 26-05-1934
De eerste diesel elektrische tram van de MBS in 1934, bron: gennep.nu
Informatie waaruit blijkt dat Smit Slikkerveer en ook Stork betrokken waren bij de dieselelektrische trams van de MBS.
25 jarig jubileum
In 1936 vierde de MBS het 25 jarig jubileum in zaal Van Arendsbergen in Gennep. Thomas Rosskopf, oprichter van Smit Transformatoren in Nijmegen was ook een van de genodigde en is ook op de foto hieronder te zien en op de kleine foto geheel rechts (de man helemaal links is Thomas Rosskopf). Waarschijnlijk was hij hier als lid van de Kamer van Koophandel in Nijmegen en/of vanwege zijn lidmaatschap en actieve rol in allerlei commissies op het gebied van de elektrificatie van de spoorwegen.
Diner bij gelegenheid van het 25-jarig bestaan van de Maas-Buurtspoorweg (1936).
Aan de vier lange zijden van de tafels zien we :
- Eerste lange zijde van links : vijfde persoon (van voor naar achteren bekeken) is de heer Bruineman (iets naar achteren leunend)
- Derde lange zijde van links : vierde persoon (van voor naar achteren bekeken) is de heer Rosskopf (iets naar achteren leunend)
- Vierde lange zijde van links : tweede persoon (van voor naar achteren bekeken) is de heer Steinweg (met bril)
- Eerste links vooraan aan de linkertafel is directeur Wolf van de MBS. Dit werd per e-mail bevestigd door zijn kleinzoon. (Bron: Rudi Liebrand).
Bron: N.V. Vereenigde fotobureaux-Singel 93-Amsterdam nr. 142522.
Foto van de festiviteiten tijdens het jubileum van de MBS in 1936
De oorlog
Maar toen brak de Tweede Wereldoorlog uit. Olieleveranties werden stopgezet, waardoor de diesels stil kwamen te staan. Snel werden de oude stoomlocs opgelapt en weer in dienst gesteld.
De werkplaats in Gennep experimenteerde ondertussen met het inbouwen van houtgasgeneratoren in de motorwagens. Drie van de vijf zouden er worden omgebouwd en vanaf 1942 reden er naast de stoomlocs ook motorwagens op houtgas. Met uiterste inspanning werd de tramdienst in de oorlogsjaren in stand gehouden. Er werden meer passagiers dan ooit vervoerd. Toen echter op 17 september 1944 (de dag van 'Market Garden') het front tussen geallieerden en de bezetter ergens ter hoogte van de Plasmolen kwam te liggen, had de tram haar laatste kilometers gereden.
MBS halte bij de markt in Gennep 1940-1945, bron: vantoentotlater.nl
De diesel elektrische tram van de MBS op station Nijmegen (06-08-1944). Bron: gemeentetramwaelstede.nl
Na de oorlog werd de MBS voortgezet als autobusbedrijf met de naam Zuid-Ooster. De diesellocs en de rijtuigen werden in 1946 overgenomen door de Rotterdamsche Tramweg-Maatschappij, waar ze nog jarenlang gereden hebben.
Bron: Bas Koster
De R.T.M. in Rotterdam nam in 1946 5 motorwagens over van de M.B.S. Op deze foto zien we links de M67 en rechts de M65 op de lijn Ouddorp (1952). Bron: rotterdam010.nl
Een van de diesels is bewaard gebleven en gerestaureerd. Onder de naam M67 rijdt deze vandaag de dag bij het RTM-museumbedrijf in Ouddorp regelmatig haar rondjes. (zie filmfragment bovenaan dit artikel).
Spoorstraat Gennep 1941 Gerrit van de Mortel.
Tram bij de Moutfabriek in Gennep in 1946
Dieselelektrische tram MBS Venlo 1963
Bron: Foto's uit het boek "Het verhaal van de Maasbuurttram" en de website Gennep.nu, documenten Rudi Liebrand.
Bestellen
Het boek 'Het verhaal van de Maas-Buurttram' is uitgegeven in twee edities: een beknopte editie, vooral gericht op belangstellenden in de lokale geschiedenis en een uitgebreide editie, vooral gericht op de tramliefhebber
Bestellen en verdere informatie: www.maas-buurtspoorweg.nl
Met dank aan Rudi Liebrand
Voor meer technisch naslagwerk uit 1943, verzameld door Rudi Liebrand klik HIER (pdf document, 3.5 mb). Bron: Gemeente archief Gennep
Reacties mogelijk gemaakt door CComment