De transformator in gemaal Electra / de Waterwolf (1922-1946)
Medio april 2020 stuurde Rudo Hermsen mij enkele foto’s van gemaal de Waterwolf ook wel gemaal Electra genoemd. Op een van deze foto’s stond het interieur van het gemaal met daarin een transformator. Na enig googelen bleek dat dit een beroemd gemaal is, dus ging ik onderzoeken waarom die transformator daar stond, wat zijn functie was en wanneer hij gebouwd zou zijn. Daartoe moest ik iets weten over het gemaal hoe de pompen aangedreven werden en op welk soort elektriciteitsnet de transformator aangesloten was.
Het gemaal
Ten noordwesten van de stad Groningen dicht bij Zoutkamp werd het water uit een gigantisch boezemgebied van 94000 ha. op natuurlijke wijze in de Lauwers zee gespuid, d.w.z. bij eb de sluizen open en bij vloed weer dicht. Bij langdurige westenwind was het waterpeil in Waddenzee en daarmee dus ook in de Lauwers zee bij eb weleens hoger dan het peil in de boezem zodat niet gespuid kon worden. Bij een grote aanvoer van boezemwater leidde dit tot wateroverlast. Om dit probleem te verhelpen besloot het waterschap Electra in 1918 tot de bouw van een gemaal. Men koos voor een moderne oplossing, een elektrisch gemaal. De naam van het waterschap, Electra, kwam dan ook voort uit het feit dat het gemaal van elektrische drijfkracht werd voorzien. Later veranderde de naam in Waterwolf. Dit jaar bestaat het gemaal 100 jaar.
Man in een wateruitlaat van gemaal Electra tijdens de bouw (1918-1920).
Knipsel 20-9-1918, de Ingenieur
2 mannen in een wateruitlaat van gemaal Electra tijdens de bouw (1918-1920).
Gemaal Electra/ de Waterwolf in aanbouw rond 1918-1920. Bron: Waterschap Noorderzijlvest.
Het gemaal was uitgelegd voor vijf pompen, maar men begon met drie (fabricaat Stork Hengelo) die aangedreven werden door draaistroommotoren (Heemaf Hengelo) van ieder 405 kW, bij maximale pompcapaciteit was het totale benodigde vermogen 1150 kW.
Lees meer
1975 - Fabricage van net transformatoren (93 foto's)
Nettransformatoren zijn in principe alle transformatoren van midden spanning (3,5,6,10, 20, 23 kV) op gebruikers laagspanning (110, 220, 380 V) met vermogens van 40 kVA t/m 1600 kVA. Een nettransformator wordt ook wel distributietransformator of olie-nettransformator genoemd.
Momenteel zijn de meeste 10 of 20 kV op 400 V met een vermogen van 400 of 630 kVA. De eerste transformatoren van dat type werden in Slikkerveer gebouwd rond 1900 en vanaf 1913 in Nijmegen. De laatste zijn ca. 2002 in Nijmegen gebouwd. Na de fusie van Smit Transformatoren met SGB is de productie van dit type geïntegreerd in hun bedrijf in Neumark (Sachsen- Duitsland), waar ze nu veel economischer gebouwd worden. Nijmegen is nu verkoopkantoor van SGB's nettransformatoren.
Lees meer
Fritz Tauber - een verhaal over een Joods technisch tekenaar die door door de directie van Smit Transformatoren uit Kamp Westerbork werd gehaald (1942).
Fritz Tauber (1906-2004) was een legale Joodse emigrant die in 1938 vanuit Oostenrijk naar Nederland vluchtte vanwege het opkomende Nationaal Socialisme.
Hij vond werk bij Smit Transformatoren (tekenaar/constructeur) en werd op 18 november 1942 opgepakt door de Nazi's en samen met zijn vrouw naar kamp Westerbork gestuurd. De directeur van Willem Smit & Co (Rosskopf) deed verwoede pogingen om hem weer vrij te krijgen middels briefcorrespondentie en steeds maar weer inpraten op de Duitse leiding. Men stelde : "Zonder Frits kunnen we geen Transformatoren maken, hij is een essentiële schakel in het proces". Uiteindelijk resulteerde dit in de vrijlating van Tauber en zijn vrouw op 21 november 1942. Enkele maanden later doken zij onder. Na 2 jaar ondergedoken gezeten te hebben in Friesland volgde op 17 April 1945 de bevrijding. Na de bevrijding ging hij weer werken bij Smit Transformatoren, het bedrijf dat zo belangrijk voor hem en zijn vrouw was geweest.
Opmerkelijk is dat er dus 2 boeken zijn uitgegeven van de belevenissen van oud medewerkers van Smit Transformatoren tijdens WO II. Het andere boek is onlangs in Nederland uitgegeven "Dansen in schuilkelders" van Johanna Wycoff-de Wilde. Mochten er nog meer oorlogsboeken zijn uitgegeven die zich afspeelden bij Smit Transformatoren dan hoor ik dat graag.
Hieronder het verhaal van Fritz Tauber:
Vlucht uit Oostenrijk / aan de slag bij Smit (1938)
In 1938 kwam de Oostenrijker Fritz Tauber met zijn vrouw aan in Nederland, letterlijk uit zijn huis/land verjaagd omdat hij van Joodse afkomst was. Nederland was in WO I neutraal gebleven en hij had goede hoop dat wanneer het tot een oorlog zou komen Nederland weer neutraal zou zijn. Hij dacht in Nederland veilig te zijn, maar dat bleek een illusie.
Fritz Tauber had jaren gewerkt bij Siemens Schuckert en Elin A.G. in Wenen, als constructeur/technisch tekenaar. Bij Elin hield hij zich tot 1938 bezig met de constructie van de 150 kV regelschakelaars en dat was zeer interessant voor Smit die toen nog niet zover waren. Door contacten tussen de directie van Smit en Elin kwam Rosskopf erachter dat de constructeur Fritz Tauber - die hen zo goed had geholpen met een Regeltransformator - zijn baan kwijt zou raken vanwege zijn Joodse afkomst, daarnaast werd het voor Fritz veel te gevaarlijk in Oostenrijk. Er werd een contract getekend en Fritz Tauber kreeg een werkvergunning in Nederland. Hij emigreerde zo snel hij kon met zijn vrouw naar Nederland met 25 Gulden en een passer op zak.
Siemens Schuckert en Elin waren in die tijd technisch een voorloper op het gebied van de Regeltransformatoren en daarbij kwam zijn kennis zeer goed van pas. Er werd een huis geregeld voor de familie Tauber midden in Nijmegen.
Lees meer
Portabele zoeklicht systemen (projecteurs) voor het Nederlandse leger (1890 - 1920)
Een zoeklicht is een draaibare schijnwerper die een sterk geconcentreerde lichtbundel geeft. Een zoeklicht wordt gebruikt om 's avonds en 's nachts iets op te sporen, te zoeken naar een bepaald object. De scheepvaart gebruikt ook zoeklichten om gemakkelijker ergens aan te meren of een te varen vaargeul of -route te beschijnen.
Smit Slikkerveer had tussen 1885 en 1900 al veel ervaring opgedaan met het maken van zoeklichten, hoofdzakelijk voor de scheepvaart, vuurtorens en brandweer. Deze werden gevoed door (stoom) dynamo's die men zelf fabriceerde. Rond die tijd kreeg men ook opdrachten van het Nederlandse leger om verplaatsbare zoeklicht systemen te maken op terreinen waar geen elektriciteit voorhanden was. Dus werden er wagens gemaakt met daarop een dynamo agregaat waarmee het zoeklicht gevoed werd en portabel gebruikt kon worden. Toepassingen waren natuurlijk om speciaal om bij nacht vijandelijke vliegtuigen te signaleren, het zoeken naar gewonden op het slagveld enz. In 1905 werden voor het eerst portabele zoeklichten gebruikt in de Russisch Japanse oorlog. De eerste portabele zoeklicht systemen werden door een soldaat of per paard voortbewogen, pas veel later gebeurde dit met legertrucks. Onderstaande foto's laten zoeklicht systemen zien, ingebouwd in een kar die in het prille begin werden voortgetrokken door paarden of door een soldaat en later door een militair voertuig.
 met dynamo van W. Smit & Co.jpg "Klik om te vergroten")
Een Spyker 90 cm S.S. dynamo wagen (enkel – of dubbelmast) met dynamo van Smit Slikkerveer en een Spyker motor (1890-1920). Bron: collectie legermuseum Delft.
Lees meer
Grand Hotel Coomans als een van de eerste hotels in Nederland elektrisch verlicht met gloeilampen(1884)
In 1883 had Willem Smit een transportabele stoommachine met elektromotor (locomobiel) gemaakt en stond daar mee op de Wereldtentoonstelling in Amsterdam. Hij verlichtte daar de tentoonstelling met zijn "electriciteitsmachine". De directeur van hotel Coomans in Rotterdam was naar deze Wereldtentoonstelling geweest en benaderde Willem Smit om zijn hotel te verlichten met gloeilampen. De locomobiel van de Wereldtentoonstelling werd aangesloten en de gloeilampen verlichtte het hotel zowel binnen als buiten. Dit was een groot succes en Hotel Coomans was daarmee het eerste bedrijf/hotel in Nederland dat met gloeilampen werd verlicht. De locomobiel van Willem Smit werd gekocht en men adverteerde in alle bladen dat het hotel was voorzien van elektrische verlichting. Later ging het hotel ook naburige huizen en hotels verlichten en er ontstond een kleine elektriciteitscentrale.
Grand Hotel Coomans
Grand Hotel Coomans start in 1874 zijn hotel aan de Hoofdsteeg. Het is bedoeld voor zakenlieden en begint met 18 kamers. Dit groeit uit tot 210 kamers rond de Eerste Wereldoorlog. Dat is ook de glorietijd van dit hotel. Het hotel was voorzien van een luxe restaurant, een tearoom en allerlei andere zaken die het leven aangenaam maken. In WO I was Nederland neutraal en Rotterdam was de belangrijkste neutrale haven en de omslag van de haven nam toe en daarmee ook de vraag om hotelruimte van de zakenlieden. Het aantal hotels in de Maasstad steeg in die tijd tot bijna 60 en wanneer de oorlog in 1918 eindigt, gaat een deel van de bedrijvigheid terug naar andere Europese havensteden. Niet snel daarna ging het slechter met de economie en uiteindelijk brak de wereldwijde crisis uit. Ook met Hotel Coomans gaat het slechter want op de Spaanschekade staat een geduchte concurrent, Hotel Weimar. Weimar richt zich op het bovenlaagje van de clientèle, Coomans op de doorsnee zakenlieden en weet het hotel ook nog uit te breiden tot 270 kamers rond 1930.
Bron: Het gas; orgaan van de Vereeniging van Gasfabrikanten in Nederland, jrg 4, 1883, no 7,
Lees meer
De eerste medewerkers van Smit Transformatoren (1913)
De eerste (38) medewerkers
In 1900 werd door Willem Smit de eerste transformator in Nederland ontworpen. Vanaf die tijd ging de transformator geleidelijk in productie, maar door de opkomst van de elektriciteitscentrales en de steeds groter wordende vraag werd in 1907 de jonge ingenieur Thomas Rosskopf aangenomen om deze afdeling te gaan leiden. Rosskopf was vanaf 1907 tot 1913 de baas van de transformatorenfabricage in Slikkerveer.
De vraag naar transformatoren steeg net als de vraag naar generatoren en elektromotoren. Uiteindelijk was er geen ruimte meer om nog een transformator te maken en stapte Rosskopf naar directeur Willem Smit met het verzoek de transformatoren hal uit te breiden. Hij had veel meer ruimte nodig. Willem had een voorkeur voor de generatorenfabricage, dus stelde hij voor om elders een geschikte locatie te vinden. Dit werd uiteindelijk Nijmegen, vooral ook omdat het gemeentebestuur graag mee werkte aan dit verzoek. Er was flinke werkloosheid en ruimte genoeg voor nog meer industrie in Nijmegen. Daarnaast lag Nijmegen uitermate gunstig aan het water, de fabriekslocatie lag aan het spoor en een groeimarkt (Duitsland) om de hoek.
Thomas Rosskopf in zijn Slikkerveer tijd waar hij nog de baas van de transformatorenafdeling is. Hij is hier excursieleider van het KIVI (Koninklijk Instituut van Ingenieurs) bij de fabriek in Slikkerveer (1911) Bron: collectie Rudo Hermsen
Bron: Archief Smit Transformatoren
Lees meer
Biografie Ir. Thomas Rosskopf (1880-1953) + 2 filmfragmenten
Biografie van Ir. Thomas Rosskopf (1880 - 1953), feitelijk oprichter van Willem Smit & Co's Transformatoren N.V. en één van de pioniers van de elektrotechniek in Nederland.
Thomas Rosskopf was een der pioniers van de Nederlandse Elektrotechnische Industrie. Hij werd op 26-04-1880 te Amsterdam geboren en doorliep daar de Lagere School en de H.B.S. met een vijfjarige cursus. Van 1898 tot 1902 studeerde hij aan de Polytechnische school te Delft, waar hij het diploma voor Werktuigkundig Ingenieur behaalde. In 1904 behaalde hij het diploma Elektrotechnisch Ingenieur in Karlsruhe.
Thomas Rosskopf
Studententijd van Thomas Rosskopf
Van 1898 tot 1902 studeerde hij aan de Polytechnische school te Delft. Deze school had in die tijd nog geen opleiding tot elektrotechnisch ingenieur. Thomas was voorzitter van het studentencorps. Hieronder een aantal unieke foto's uit de collectie van de familie Rosskopf.
Prachtige foto van Thomas Rosskopf, met pet en pijp, te midden van zijn studievrienden bij de Polytechnische school Delft in 1899, bron Familie Rosskopf.
Bron: Studentenweekblad Polytechnische Schoolt Delft, 1901-1902. In 1901 was hij secretaris van de studentenvereniging en een jaar later voorzitter van het studentenkorps.
De ontgroening van de studenten aan de Polytechnische school te Delft. De Datering van deze foto is 1898 (stond achterop de foto's). Hierop moet dus ergens Thomas Rosskopf te zien zijn.
Lees meer
130 jaar elektriciteit in Nederland (Kinderdijk 1886 - 2016)
Op 19-04-2016 was het precies 130 jaar geleden dat de eerste openbare elektriciteitscentrale van Nederlands fabricaat van start ging ( de N.V. Electrische Verlichting Kinderdijk). De oprichter was Willem Benjamin Smit. Nadat Willem enkele jaren daarvoor (1881) een verlichtingsinstallatie had gebouwd voor de fabriek van Diepeveen, Lels en Smit, wilde de directeur ook elektriciteit in zijn eigen huis. Dit wekte grote belangstelling bij andere fabrikanten, want zij wilden ook hun olielampen vervangen door elektrisch licht. In 1884 werd Willem gevraagd om onderzoek te doen naar de mogelijkheden van een elektrische centrale in Kinderdijk.
De elektrische centrale Kinderdijk (1886). Bron: Brush Ridderkerk, Deze centrale bestaat niet meer. Ergens in de zestiger jaren van de vorige eeuw is het pand gesloopt.
Zo ontstond het idee om een elektrische centrale te bouwen die niet alleen aan fabrieken, maar ook aan particulieren stroom zou kunnen leveren. De begroting kwam uit op HFL 26000,- en het kapitaal werd verstrekt door Jan Smit V die we later tegen komen. Hij verstrekte een lening tegen 3.5 % rente en de eerste elektriciteitscentrale in Nederland, de "N.V. Electrische Verlichting Kinderdijk" was een feit.
Naar de elektrische centrale van Thomas Edison
In 1884 ging Willem met een door hem zelf (elektrisch) verlicht schip van de Holland-Amerika lijn naar de Verenigde Staten (New York) om daar de eerste elektrische centrale van Thomas Edison ( The Edison Electric lluminating Company) te kunnen aanschouwen die al in 1882 "het licht" zag. De ervaringen die hij daar opdeed paste hij toe bij de centrale in Kinderdijk.
Links: The Edison Electric lluminating Company, rechts: Thomas Edison (Bron: Wikipedia).
Lees meer
Stoomvaart Maatschappij Nederland gaf in 1937 de opdracht aan NV Nederlandsche Scheepsbouw Mij Amsterdam om een groot luxe passagiersschip te bouwen, de MS Oranje II. De bouw van het meer dan 20.000 ton wegende passagiersschip duurde ruim 2 jaar. De bouw vond plaats bij de werf in Amsterdam en bood voor twee jaar tijd werkgelegenheid aan duizenden arbeiders. Het luxueuze passagiersschip was bestemd om te worden ingezet voor de vaart op de Indië-route. De dynamo's (generatoren) werden gemaakt door Smit Slikkerveer. In de archieven vonden we een filmfragment van de fabricage van de dynamo's, die de stroom moesten leveren voor het hele schip. Voor meer informatie over MS Oranje II zie DEZE LINK: 
Reacties mogelijk gemaakt door CComment