Smit Slikkerveer
Generator 1500 kW (1913)
Smit Draad
Draadwals (1926)
Smit Transformatoren (1916)
4000 kVA transformator
Willem Benjamin Smit (1860-1950)
Elektriciteitspionier en grondlegger van de Smit bedrijven in Nederland
Smit Slikkerveer
Elektrische centrale Tandjong Priok (1895)
Smit Transformatoren
Spoelenmontage 1921
Smit Draad (1921-1927)
Kijkje in de Draadfabriek
Professor Nolen (1938)
Beproeving oude gramme dynamo bij TU Delft
Smit Gas Generatoren
1965-1969
Het vervoer van transformatoren d.m.v. paardentractie (Smit Transformatoren 1913-1915)
Dit duurde weken...
Smit Draad
Vrouw aan de omspinmachine (1926)
Smit Transformatoren
Montage in de bak van een 4000 kVA transformator (Amsterdam 1916)
Smit Ovens
Vervoer van een grote oven per slede (Groenestraat Nijmegen 1936)
Smit Slikkerveer
Wereldtentoonstelling Brussel 1910
Smit Elektroden
Laselektroden afdeling 1935
Transformatoren
Smit Slikkerveer 1912
Thomas Rosskopf
Excursieleider KIVI bij Smit Slikkerveer (1911)
Hoogte Kadijk
Transformatoren (1936)
Thomas Rosskopf (1880-1953)
De oprichter van Smit Transformatoren, Draad, Weld en Ovens

Laatste updates

Giethars transformatoren

De droge vermogens transformator

Dit begrip is ook typische vaktaal uit de wereld van de elektrische energietechniek. Men is helemaal gewend aan transformatoren gevuld met olie. Geen olie, dat was in die wereld, was dus iets bijzonders. De meeste transformatoren, zoals in allerlei huishoudelijke apparatuur, bevatten geen vloeistof en zijn echt droog.
De elektrische isolatie van vermogens transformatoren was altijd gebaseerd op olie en papier. De uitvinding van giethars maakte een transformator mogelijk zonder olie; een droge transformator dus. Dit is vooral belangrijk op plaatsen waar je geen brand of lekkages wilt, zoals in de kelder van een kantoorflat of ziekenhuis, bij een chemische fabriek of op schepen. Er is er ook geen speciale lekbak onder de transformator meer nodig.
Elk voordeel heeft zijn nadeel. De prijs is wat hoger en de spanning was toen beperkt tot 24 kV. De elektrische isolatie tussen de laag- en hoogspanningswikkeling bestaat ook uit lucht en dat is nu eenmaal de zwakste schakel. De olie heeft ook een koelende functie en lucht koelt nu eenmaal veel slechter dan olie. Het vermogen van een droge transformator was toen ook beperkt tot zo’n 2 MVA. 

 
Giethars werd in eerste instantie gebruikt bij de fabricage van meettransformatoren in Ede en dat was Smit Ede. Het was dan ook een logische stap om de ontwikkeling en fabricage van gietharstransformatoren in Ede te concentreren. Daar zat de kennis en kunde van het werken met giethars. De laagspanningswikkeling werd gewikkeld van koperfolie. De isolatie tussen de windingen bestond uit papier wat voorzien was van een laklaag en werd mee gewikkeld met het koperfolie. Het geheel werd in een mal gemonteerd en dan onder vacuüm ingegoten met giethars.

De hoogspanningswikkeling werd gewikkeld van ronde gelakte koperdraad. Tussen de draden zat voldoende open ruimte, want de giethars moest overal kunnen komen bij het gietproces. Je wilt geen holtes in het giethars. Holtes kunnen leiden tot ontladingen en dus falen van de transformator. De regelwikkeling werd over de hoogspanningswikkeling gewikkeld en tegelijk mee ingegoten.
Nettransformatoren waren al gestandaardiseerd in vermogen en spanning. De variatie in transformator types was in de zestiger jaren dus al beperkt. Je hebt dus maar een beperkt aantal dure gietmallen nodig om de hele range in spanning en vermogen te kunnen maken. 
De laag- en hoogspanningswikkeling zijn nu “gewoon” twee cilinders die je over elkaar heen monteert. Het bouwen van de transformator lijkt veel op het werken met Lego, alleen de gewichten zijn een stuk groter.

De transformatoren werden verkocht onder de naam Resitra®. De droge transformator sluit goed aan bij de systemen die Hazemeyer en Coq leverden. Na de fusie tussen Smit en Holec liepen de klantcontacten dan ook veel meer via die bedrijven. 

Lees meer

Fritz Tauber - een verhaal over een Joods technisch tekenaar die door door de directie van Smit Transformatoren uit Kamp Westerbork werd gehaald (1942).

Fritz Tauber (1906-2004) was een legale Joodse emigrant die in 1938 vanuit Oostenrijk naar Nederland vluchtte vanwege het opkomende Nationaal Socialisme.Fritz Tauber Hij vond werk bij Smit Transformatoren (tekenaar/constructeur) en werd op 18 november 1942 opgepakt door de Nazi's en samen met zijn vrouw naar kamp Westerbork gestuurd. De directeur van Willem Smit & Co (Rosskopf) deed verwoede pogingen om hem weer vrij te krijgen middels briefcorrespondentie en steeds maar weer inpraten op de Duitse leiding. Men stelde : "Zonder Frits kunnen we geen Transformatoren maken, hij is een essentiële schakel in het proces". Uiteindelijk resulteerde dit in de vrijlating van Tauber en zijn vrouw op 21 november 1942. Enkele maanden later doken zij onder. Na 2 jaar ondergedoken gezeten te hebben in Friesland volgde op 17 April 1945 de bevrijding. Na de bevrijding ging hij weer werken bij Smit Transformatoren, het bedrijf dat zo belangrijk voor hem en zijn vrouw was geweest.

Opmerkelijk is dat er dus 2 boeken zijn uitgegeven van de belevenissen van oud medewerkers van Smit Transformatoren tijdens WO II. Het andere boek is onlangs in Nederland uitgegeven "Dansen in schuilkelders" van Johanna Wycoff-de Wilde. Mochten er nog meer oorlogsboeken zijn uitgegeven die zich afspeelden bij Smit Transformatoren dan hoor ik dat graag. 

Hieronder het verhaal van Fritz Tauber:

Vlucht uit Oostenrijk / aan de slag bij Smit  (1938)
In 1938 kwam de Oostenrijker Fritz Tauber met zijn vrouw aan in Nederland, letterlijk uit zijn huis/land verjaagd omdat hij van Joodse afkomst was. Nederland was in WO I neutraal gebleven en hij had goede hoop dat wanneer het tot een oorlog zou komen Nederland weer neutraal zou zijn. Hij dacht in Nederland veilig te zijn, maar dat bleek een illusie.

Fritz Tauber had jaren gewerkt bij Siemens Schuckert en Elin A.G. in Wenen, als constructeur/technisch tekenaar. Bij Elin hield hij zich tot 1938 bezig met de constructie van de 150 kV regelschakelaars en dat was zeer interessant voor Smit die toen nog niet zover waren. Door contacten tussen de directie van Smit en Elin kwam Rosskopf erachter dat de constructeur Fritz Tauber - die hen zo goed had geholpen met een Regeltransformator - zijn baan kwijt zou raken vanwege zijn Joodse afkomst, daarnaast werd het voor Fritz veel te gevaarlijk in Oostenrijk. Er werd een contract getekend en Fritz Tauber kreeg een werkvergunning in Nederland. Hij emigreerde zo snel hij kon met zijn vrouw naar Nederland met 25 Gulden en een passer op zak. 

Siemens Schuckert en Elin waren in die tijd technisch een voorloper op het gebied van de Regeltransformatoren en daarbij kwam zijn kennis zeer goed van pas. Er werd een huis geregeld voor de familie Tauber midden in Nijmegen.

In een bovenwoning aan de Mariënburg 70 werden zij ondergebracht. Anno 2020 zien we dat deze bovenwoning in het monumentaal pand nog steeds bestaat en gelegen is rechts naast café restaurant Toon en boven café Faber dat nog steeds huisnummer 70 heeft. De exacte locatie komen we binnenkort te weten.


Tekenkamer Smit Transformatoren 1949. Bron: Personeelsblad Smit Transformatoren. Foto: Onbekend, bedrijfsfotograaf.

Lees meer

Meettransformatoren

Meettransformatoren - nodig om hoge spanningen en grote stromen te kunnen meten

1 Inleiding

Je kunt bij de doe-het-zelf winkel een eenvoudige multimeter kopen. ( zie fig 1 ) Je kunt dan spanningen, stromen en weerstanden meten en zoiets mag eigenlijk niet in je gereedschapskist ontbreken. Een luxere variant beschikt over een ampèretang. Je sluit de tang om de geleider en je kunt de stroom aflezen ( Fig 2 ). Je kunt dan heel eenvoudig spanning en stroom meten zonder steeds de spanning uit te schakelen om zo draadjes te moeten verplaatsen.

Multimeters hebben voldoende bereik en genoeg nauwkeurigheid voor eigen gebruik. De maximale stroom die je kunt meten is zo’n 10 Ampère en een maximale spanning zo’n 1000 Volt. Je ziet, wel voldoende voor thuis, maar veel te beperkt voor het elektriciteitsnet.

Je vraagt je natuurlijk af: Hoe doen ze dat dan daar??

2 Het meten van de spanning via de spanningstransformator

Je wilt weten hoe hoog de spanning is die op een doorvoering staat. Die spanning kun je niet zomaar met een draadje aansluiten op een Voltmeter. Je moet de hoge spanning eerst transformeren naar een lage en veilige waarde. Dat doe je dus met een spannings(meet)transformator. Die moet nauwkeurig zijn tussen ca 80% en 120% van de nominale spanning. Hogere en lagere wisselspanningen komen toch niet voor bij normale bedrijfsomstandigheden in installaties. Je wilt de spanning weten om het te kunnen regelen in het net, maar ook om te bepalen wat het vermogen is dat door de transformator omgezet wordt. In het hoogspanningslaboratorium bij Smit is wel een heel grote nauwkeurigheid vereist over een veel groter gebied. Voor de diepere theorie en normen verwijzen we naar Wikipedia: Spanningstransformator - Wikipedia 

Het is verder een “normale” transformator, alleen de stroom door de wikkelingen is heel klein. Deze transformator wordt nauwelijks belast en staat eigenlijk in nullast. De primaire ( zeg maar hoogspanning ) wikkeling heeft heel veel windingen van heel dunne draad.  De spanning over de wikkeling stelt hoge eisen aan de isolatie in de wikkeling zelf. De spanningsmeettransformator is daarom ook gevuld met olie ( zie fig 3 t/m fig 5).  

Zie ook : Stroom-transformator (1940 - 1950) (willemsmithistorie.nl)

De eerste spanningstransformatoren werden gewikkeld met katoen omsponnen koperdraad. Er is hierover helaas geen informatie meer te vinden. In een later stadium werd gelakt koperdraad gebruikt en papier als extra isolatie waar nodig. Als de olie warm wordt, dan zet die uit. Er kan dan in hoge druk ontstaan in het kastje. Je kunt de expansie van de olie opvangen in een conservator ( zie fig 5 ) . Dit is te vergelijken met het expansievat in de centrale verwarming. Een conservator kost geld en vraagt onderhoud. Een constructie zonder conservator is te prefereren.

Lees meer

Smit maakt de sprong van 220 kV --> 380 kV

Inleiding

Het koppelen van elektriciteitscentrales werd voor de tweede wereldoorlog al veel gedaan. In geval van een storing kon men elkaar steunen, zodat de elektrische energie voorziening aan de gebruikers geen hinder ondervond. De plannen om grote stedelijke centrales op 150 kV niveau te koppelen kwamen rond 1930 al op. Dit 150 kV koppelnet begon in de 50-tiger jaren het karakter te krijgen van een transportnet. Het verbruik van elektrische energie bleef maar stijgen en een volgende stap was dus nodig.
Het hing al enige tijd in de lucht. De S.E.P. ( de voorloper van TenneT ) wil een 380 kV net bouwen. Dit 380 kV net moet de bestaande 150 kV en 220 kV netten koppelen, maar ook de elektriciteits centrales die verspreid staan over het land. Dit 380 kV net bestrijkt niet alleen heel Nederland, maar maakt ook koppelingen mogelijk met België en Duitsland.
Smit ging zich al in een vroeg stadium voorbereiden, want dit is een grote sprong in transformatortechniek, namelijk van 220 kV naar 380 kV. Smit was al op volle snelheid bezig toen begin 1966 de opdracht binnenkwam. Wat moet je allemaal niet technisch onderzoeken om deze sprong mogelijk te maken en hoe verliep die sprong. Wat leverde al die technische onderzoeken nog meer op, want de spin off van zo’n project is vaak heel groot. Smit is na dit succes gepromoveerd naar de eredivisie van de 400 kV transformatorfabrikanten en dankzij de resultaten van al dit werk draait Smit nog steeds mee in de top van deze eredivisie. Er ligt een nieuwe markt open met veel technische uitdagingen.
In een eerder verhaal van Erik de Vries is al aandacht besteed aan dit project en de rol van Smit Transformatoren hierin. (1966 start bouw landelijk koppelnet 380 kV.) Dit onderstaande verhaal kijkt vanuit een technische invalshoek.

Een één fase transformator uit 1968-JoopKuipers-HR
Een één fase transformator van Smit uit 1968, bron collectie Joop Kuipers.

Hoe doen anderen het?

Ontwikkelen begint altijd met de vraag: Hoe doen anderen het? Je maakt eerst een overzicht van ontwerpgegevens en constructiedetails uit de literatuur. Die meeste literatuur was van west Europese transformatorfabrikanten, die zo hun technische kunde lieten zien aan potentiële klanten. In die tijd waren en in Europa nog veel fabrikanten van grote transformatoren. Het aantal fabrikanten in Europa is tegenwoordig veel kleiner door de vele fusies en reorganisaties. Het merendeel van de ontwerpen in de literatuur waren eenfase transformatoren en de regeling van de spanning werd meestal gedaan met een aparte regeltransformator. Dit onderzoek is uitgevoerd door Frank den Outer, technische specialist bij Smit. Tegenwoordig noemen we zoiets een marktonderzoek.


Wat wil de klant precies?

De opbouw van het Nederlandse elektriciteitsnet vereiste echter een totaal ander ontwerp. De afzonderlijke 150 kV netten zijn indirect geaard en het 380 kV net wordt niet bij elke transformator direct geaard. Er kunnen dus hoge spanningen op de sterpunten komen bij eenfase kortsluitingen in het net. De sterpunten van de 150 kV en 380 kV wikkelingen moeten dan ook met hoge spanningen beproefd worden. Een aparte regeltransformator is, praktisch gezien, niet meer mogelijk.

Lees meer

Transformator olie - een product in ontwikkeling dat steeds geraffineerder wordt

Transformatorolie 

1 Inleiding

Olie is een belangrijke vloeistof. We kennen de aardolie die gewonnen wordt op veel plaatsen in de wereld. We kennen ook de olie die gewonnen wordt uit planten, zoals zonnebloemen en noten. Wil je de olie met de juiste eigenschappen hebben, dan moet je de olie raffineren. In dit verhaaltje wil ik me beperken tot transformatorolie. Transformatorolie wordt gewonnen uit aardolie, het milieuaspect is dus een minpunt. Transformatorolie moet aan heel veel eisen voldoen en dat vereist een complex raffinageproces. Een overstap naar ander soort olie is dus niet zo simpel en vereist veel ontwikkelingswerk.

Sinds een aantal jaren is er ook transformatorolie op basis van planten zoals zonnebloemen. Het milieuaspect en de geringe brandbaarheid zijn grote pluspunten, de stroperigheid en de werking als smering zijn helaas minpunten. Het gebruik van deze “groene” olie bij nettransformatoren neemt snel toe en de grote transformatoren zullen in de toekomst zeker volgen. Transformator is ook te maken uit aardgas. Je kunt de aardgasmoleculen als een soort bouwsteen gebruiken om complexe moleculen te maken (synthetiseren noemen ze dat ). Deze olie is zuiverder dan de olie die geraffineerd is uit aardolie.

Je ziet: "Er zit meer in olie dan je denkt".

Smit deed in het verleden heel veel materiaalonderzoek. Het onderzoek varieerde van röntgenonderzoek van lassen voor Smit Weld, hittebestendigheid van metalen voor Smit Ovens, isolatielakken voor Smit Draad en olieonderzoek voor Smit Transformatoren. Smit moest veel meetmethodes en meetapparaten zelf ontwikkelen, net zoals veel andere bedrijven in Nederland. Die apparaten waren ook nodig voor kwaliteitscontroles tijdens het productieproces. Tegenwoordig zijn veel metingen gestandaardiseerd via internationale normen. Meetapparatuur is daardoor nu “gewoon” te koop.

2 Waarom zit er eigenlijk olie in een transformator?

De elektrische isolatiewaarde van olie is ca 20 keer hoger als die van lucht. Een isolator-ketting aan een 150 kV hoogspanningsmast heeft een lengte van 1,5 meter. Een 150 kV wikkeling onder olie behoeft maar een afstand van 0,07 meter. Je hebt dus een hoge isolatiewaarde nodig om de afmetingen van de transformator te beperken.
De kern en wikkelingen moeten gekoeld worden. Koeling met vloeistoffen gaat veel beter dan met lucht, dus nog een reden om voor olie te kiezen.

Maar elk voordeel heeft zijn nadeel. De olie moet aan veel eisen voldoen, zowel aan het begin van zijn leven als na 30 jaar. De olie moet goed blijven en mag chemisch niet veel veranderen. De olie mag dus niet veel verouderen. Dit alles stelt hoge eisen aan de olie zelf, maar ook aan de productieprocessen in de fabriek. Ik zal dat verderop in het verhaal toelichten.

 

Er zijn wel transformatoren met lucht als isolatie. Droge transformatoren werden ze genoemd. Ze zijn wat duurder dan de olie gevulde en hebben wat meer verliezen. Ze worden gemaakt tot een hoogste netspanning van 36 kV. Ze worden veel gebruikt waar men zeker geen olie wil hebben. Je moet dan denken aan de energievoorziening in wolkenkrabbers, grote hijskranen, aan boord van schepen maar ook in windmolens. 

Lees meer

Stoomdynamo voor elektrische centrale Roosendaal (1907)

In 1906 leverde Smit Slikkerveer stoomdynamo's en de elektrische installatie (schakelborden) voor de elektrische centrale in Roosendaal. Hieronder enkele prachtige foto's van de machine hal. Wie heeft meer informatie over de elektrische centrale in Roosendaal ? Graag reacties onderaan dit artikel.

 
Elektrische centrale Roosendaal met stoommachines van Smit Slikkerveer (1907)


Hoofdschakelbord elektrische centrale Roosendaal (1907) 

De ontwikkeling van de stoomdynamo bij Smit Slikkerveer begint in 1884. In dat jaar krijgt Willem Smit het voor elkaar om een dynamo zo aan te passen dat de deze rechtstreeks op de stoommachine aangesloten kan worden. Het anker van de dynamo was zo groot gekozen dat het tevens kon dienen als vliegwiel. Deze ontwikkeling was in die tijd uniek en zelfs in het buitenland niet bekend. Willem Smit krijgt veel bekendheid door de vele publicaties in het blad "Engineering" uit Londen na een patent aanvraag.


Stoomdynamo van Smit uit 1885

In het archief van Smit Slikkerveer vonden we nog enkele foto's van verschillende typen stoomdynamo's die tussen 1907 en 1910  werden gemaakt en die zijn vrijwel identiek aan de eerste foto. 


Reclamefoto stoomdynamo's gemaakt bij Smit Slikkerveer tussen 1907 en 1911

Stoommachines van Smit Slikkerveer uit 1911. Bron: De Ingenieur.


Stoomdynamo Smit Slikkerveer gemaakt tussen 1905 en1912.

Bron: Archief van Brush HMA Ridderkerk, Geheugen van Nederland, de Ingenieur. 

Zie hieronder (PDF) ook de prachtige beschrijving van Marius Broos over de geschiedenis van elektriciteitscentrale Roosendaal uit 1907 (Maatschappij tot Exploitatie van Staatsspoorwegen op het station Roosendaal), waar Smit Slikkerveer de stoomdynamo's leverde.

https://mariusbroos.nl/Elektriciteitscentrale.pdf

Lees meer

Bedrijfsschool Royal Smit Transformers (1951 - heden)

Van collega Paul Klein Schiphorst ontving ik onderstaand artikel uit de tachtiger jaren van de vorige eeuw toen Smit Transformatoren nog een eigen bedrijfsschool had waar interne opleidingen werden gegeven. Anno 2014 is er nog steeds een bedrijfsschool.

De opleiding van jongeren bij Smit Transformatoren begint in 1946 enige structuur te krijgen, we gingen er toen toe over om het leerlingenstelsel van Bemetel in te voeren. De ambachtsschool in Nijmegen was in de oorlog zwaar beschadigd, zodat wij tot 1948 moesten wachten voordat we de eerste leerlingen met een vooropleiding binnen kregen. Van 1946 tot 1948 hebben we noodgedwongen jongens zonder enige vooropleiding in onze werkplaatsen het vak geleerd.
Bedrijfsschool Smit Transformatoren (1983-1985)

Bron: Paul Klein Schiphorst / Gelderlander (1985 - 1986)

In 1951 zijn we begonnen om op bescheiden schaal een eigen bedrijfsschool op te richten. Deze bleek vele jaren later zo’n groot succes te worden dat we er zelfs internationale prijzen mee in de wacht sleepten. Hieronder een foto van de eerste 10 leerlingen van de bedrijfsschool van Smit. Dit waren de eerste 10 geselecteerde  leerlingen van de Ambachtschool. Het rapport gemiddelde moest over het laatste jaar gemiddeld een 7 zijn. 

eersteleerlingenbedrijfsschoolsmit1951
Bedrijfsschool Smit Transformatoren in 1951.  


23-5-1956 bedrijfsschool Smit Transformatoren. Leerlingen houden zich bezig met het fijnsnijden van ingezameld brood. Bron: Nijmeegsch Dagblad.

 

Tussen 1951 en 1955 bevond de bedrijfsschool zich op een andere locatie, namelijk het kantoor wat vòòr 2001 het kantoor van Willem van Wely was + productieplanning van Masseling en de ruimte waar Reinout La Grouw i.C.T. de scepter zwaaide. Daarna verhuisde men naar de Groenestraat 249 in Nijmegen.

De leerlingen op de verzamelfoto zijn staand op een kistje van links naar rechts:

1 = Frits Kunst heeft na de bedrijfsschool in de kwaliteitsdienst Mech. Bew. gewekt tot ong. 1960 daarna naar Hyster gegaan heeft in Ierland en Schotland gewerkt was de laatste 10 jaar van zijn werkzaam leven Technisch Directeur Hyster Nijmegen, zijn baas was Haalmeijer. Frits is in januari 2014 overleden.

2 = Jan v.d Heuvel is verkoper geworden in de Benelux van Machines en Gereedschappen heeft jaren bij Gibas A'dam gewerkt.

3 = Willem van Wely, heeft na de Bedrijfsschool een 2 jarige opleiding gedaan bij T.N.O. Delft als Verspaningsdeskundige, daarna bij Bosboom en Hegener in A,dam een opleiding gedaan als Arbeidsanalist kwam als 20 jarige terug naar Smit, waarna hij vele leidinggevende functie's beklede is in 2001 als productieleider grote Transformatoren met pensioen gegaan, heeft er 50 jaar gewerkt.

4 = Peuki van Koolwijk klein manneke zijn vader was voorman in de kastenmakerij, is na de bedrijfsschool naar de marine gegaan heeft daar als Adelborst onder Jan Wildeboer gedient Peukie is in 1980 overleden.

Lees meer

Uit de oude doos van Smit Weld (1932-1946)

Gevonden in het grote archief van Lincoln Smit Weld. Een aantal foto's vanaf 1932 tot 1946. 

 

Zoekplaatje 15

Kantoorpersoneel 1946 Smit Las

De Doperij Smit Elektrodenfabriek 1936

Expeditie Smit Elektrodenfabriek 1946

 

 

Periodieke mededelingen 1939 met handgeschreven tekst.

Lees meer

Tuimellantaarn Nijmegen 1886 (pentekening Willem Benjamin Smit)Op 01-07-2016 was het exact 130 jaar geleden dat de elektrische straatverlichting in Nijmegen in gebruik werd genomen. Willem Smit had eerder dat jaar in Kinderdijk al de eerste openbare Nederlandse elektriciteitscentrale aangelegd met 350 aansluitingen naar fabrieken en particulieren, direct gevolgd door Nijmegen.

Elektrische straatverlichting in Nijmegen
Nijmegen was dus enkele maanden later aan de beurt. Willem installeerde zijn tuimellantaarns, die voorzien waren van een voor die tijd unieke constructie die men kon tuimelen zodat de koolspitsen in de booglamp vervangen konden worden nadat ze waren opgebrand, hetgeen dus zeer frequent moest gebeuren. Nijmegen was daarmee de eerste gemeente met een (piepkleine) elektriciteitscentrale, die uitsluitend stroom leverde voor de straatverlichting (dus niet aan particulieren of fabrieken). Het moet in die tijd een prachtig gezicht geweest zijn om de Waalkade elektrisch verlicht te zien.

Booglamp W. Smit 1893

De koolspitslamp, ook wel koolstaaf booglamp genoemd, wordt gezien als de voorloper van de gloeilamp. Het licht dat deze lamp verspreidt, komt tot stand door een continue vonkoverdracht tussen twee elektroden van geperst koolpoeder. Dit principe lijkt een beetje op elektrisch lassen. De verblindende straal wit licht was zo fel dat de lamp eigenlijk alleen geschikt was als pleinverlichting of als zoeklamp voor schepen.

Toen Edison de gloeilamp uitvond (1879) kwam pas de echte vooruitgang tot stand op het gebied van verlichting. Deze werd ook door Willem Smit toegepast, maar rond 1886 was de booglamp (met name voor buiten verlichting) met zijn grote licht opbrengst nog altijd praktischer en goedkoper dan een oplossing met een groter aantal gloeilampen met ieder een geringere lichtopbrengst.Dit ondanks het feit dat Nijmegen in die tijd de gloeilampenstad van Nederland was met meerdere gloeilampenfabrieken.

Willem Smit verkocht in deze jaren ook gloeilampen aan een zekere A.F. Philips, enkele jaren voordat Philips werd opgericht in 1891 en zij de gloeilampen industrie overnamen. Anton Philips herinnerde zich nog een order van 2 x 50 lampen die in 1895 weer bij Willem Smit besteld werden. In het prille begin van Philips was Willem Smit dus hun huisleverancier voor gloeilampen.

   Willem Benjamin Smit 1882
Links, Anton Philips in zijn jonge jaren, bron: Eindhovenfotos.nl , midden het briefje van Antoon Philips aan Willem Smit uit 1945, bron: Holec Historisch Genootschap Rechts Willem Benjamin Smit rond 1888, bron: Archief Brush HMA Ridderkerk..

Eerste proefneming electrische verlichting Waalkade 1886
De lantaarnpalen waren tuimel baar, zodat de lamp naar beneden gedraaid kon worden om nieuwe koolspitsen in te zetten. In de winter was dit dagelijks werk.

Onlangs vond ik op YouTube een fragment  van het prachtige treinstation van Nijmegen in 1925. Daarop zien we nog fragmenten van de eerste elektrische verlichting (voorzijde station), de verlichting van de ontvangsthal en de de achterkant van het station waar de treinen binnenkwamen. Deze was ook verlicht met booglampen van Willem Benjamin Smit. (zie ook "uitbreidingen" verder in dit artikel).Na de elektrische straatverlichting in 1886 kreeg hij rond 1892 ook een opdracht om de nieuwbouw van het station te voorzien van elektrische verlichting in en rond het gebouw. Het mooie treinstation werd tijdens de Tweede Wereldoorlog (1944) bijna volledig verwoest en vervangen door het huidige station.

 
Bron: Eyeworks.nl / YouTube

tuimellantaarn6
Waalkade in Nijmegen rond 1900, bron: Collectie Rudo Hermsen.

Opening elektrische verlichting Waalkade Nijmegen 01-07-1886 

De Gelderlander 01-07-1886 


Keizer Karelplein 1887, bron: Collectie Rudo Hermsen

Nog een prachtige foto van de Waalkade in Nijmegen tijdens hoogwater in 1914. Rechts zien we weer de elektrische straatlantaarns. De kap en ook het type booglamp is  nu aangepast t.o.v. de eerste ( originele) boog lampen van Willem Smit. (zie ook de foto daarboven).

Nijmegen 1920 Klik op de play button of op het icoontje onder de film voor het volledig scherm. In deze film zien we naast prachtige beelden van Nijmegen een aantal keren de tuimellantaarn, maar ook de elektriciteitscentrale aan de Waalkade.

 

Proefnemingen
Na geslaagde proefnemingen van een tuimellantaarn op het eigen terrein van de fabriek in Slikkerveer begon men op 11-05-1886 met het leggen van kabels voor de elektrische verlichting. De kleine elektrische centrale kwam te staan in het ketelhuis van de gasfabriek/waterleidingsgebouw aan de Nieuwe Marktstraat in Nijmegen. Dit was handig omdat de medewerkers van de gasfabriek dan ook de kleine centrale konden onderhouden en dus geen extra personeel hoefde te worden aangetrokken.

Proefopstelling tuimellantaarn feb. 1886

Proefopstelling booglamp met mast en booglamp bij de fabriek van Smit Slikkerveer, rond maart 1886. Op de foto zien we Adriaan Pot, mede oprichter van Smit Slikkerveer. Klik op de foto voor details, bron: Gedenkboek Adriaan Pot (Archief Brush HMA Ridderkerk).

Begin aanleg verlichting Waalkade 12-05-1886Willem Benjamin Smit 1882

links artikel:Gelderlander: 12-05-1886, rechts Willem Benjamin Smit

Waterleidingsgebouw/Gasfabriek Nijmegen 1888
Achterkant van de in aanbouw zijnde Gasfabriek aan de Nieuwe Marktstraat rond 1871 (Bron: Archief Nijmegen).

Gasfabriek Nijmegen tussen 1880 en 1885 (bron Archief Nijmegen).

Waterleiding Gemeente Nijmegen aan de Nieuwe Marktstraat. Gasfabriek en Waterleiding was in die tijd een gecombineerd bedrijf. Bron: Archief Utrecht.

Initiatiefnemer tot de bouw van de elektrische centrale, dhr. Payens

J. Payens 1871 - 1888Het initiatief tot de bouw van de centrale in Nijmegen kwam van Payens, directeur van de gemeentelijke gasfabriek. Zijn plan sloot aan bij de vrij algemene ontevredenheid over de petroleumverlichting van de Waalkade. Men vond deze onvoldoende voor het drukke personen- en vrachtverkeer. De voortdurende verzakkingen en overstromingen maakten de aanleg van gasbuizen onmogelijk, zodat elektrische verlichting als enige optie overbleef. Aanvankelijk zouden er alleen booglampen aan de Waalkade geïnstalleerd worden, maar al snel betrok men ook enkele pleinen en parken in het plan en later was er nog een uitbreiding vanwege de bouw van het nieuwe station (1893). De commissie van bijstand van de gasfabriek ging op 7 juli 1885 akkoord met de plannen en verleende in december de opdracht.  

Willem Smit kreeg de order
Willem Benjamin Smit in 1888Om deze order te verkrijgen moest Willem Smit wedijveren met bedrijven als "de Kothinsky", NMEM, en Wisse, allen pioniers op het gebied van elektriciteit in die jaren. Alleen was Willem de enige die zijn machines zelf had ontwikkeld had zonder buitenlandse hulp. Willem Smit kreeg de opdracht vanwege de concurrerende prijs en zijn faam vanwege de zojuist succesvol geïnstalleerde eerste openbare elektriciteitscentrale van Nederland (Kinderdijk). Op 13-01-1886 werd het contract met de commissie van de gasfabriek en de waterleiding getekend en verbond Willem zich tot het aanleggen van 10 booglampen, aangedreven door een kleine elektriciteitscentrale.

tekeningtuimellantaarn_WillemSmit1885 

Links, een tekening van de tuimellantaarn, gemaakt door Willem Smit in 1885, rechts een proefopstelling van de tuimellantaarn met daarbij Adriaan Pot (zie ook de foto iets hierboven). Bron: Archief Brush HMA Ridderkerk.

 

Het tuimelmechanisme van Willem Smit werd ook besproken in een boek van P. van Capelle uit 1899. Dit was het belangrijkste boek voor de elektrotechnicus in die tijd. Dit boek heeft vele herdrukken gehad. De tekeningen zijn overigens niet van de tuimellantaarn van Smit. Bron: Collectie Stichting Willem Smit Historie Nijmegen.

Waalkade 1890 met links een tuimellantaarn, bron: Regionaal Archief Nijmegen.

Hieronder een aantal ansichtkaarten uit mijn collectie.

Station Nijmegen 1904


Station Nijmegen  voor 1900. links van de paardenkoets zien we een tuimellantaarn.


Geheel links, een tuimellantaarn vlakbij het vroegere Oranje Hotel in Nijmegen.

Keizer Karelplein rond 1900


Oranje singel, rond 1900


Hoek van Berchemstraat en Smetiusstraat Nijmegen met rechts weer een tuimellantaarn.Datering is 1889

Nijmegen 1922 Klik op de play button of op het icoontje onder de film voor het volledig scherm. Deze prachtige film van Nijmegen bevat ook fragmenten van de tuimellantaarn bij het station in Nijmegen.


Installatie van de centrale
Er werd een stoommachine geplaatst die een dynamo (17.5 kW) aandreef, die vervolgens via een ondergrondse kabel de 10 in serie geschakelde straatlantaarns van stroom voorzag. Van de tien lampen die in 1886 geplaatst werden kwamen er vier aan de Waalkade. Verder kregen nog het Valkhof, het Kelfkensbos, het Hunnerpark, het Keizer Karelplein, het Stationsplein en het Kronenburgerpark elk één lamp. verdere uitbreidingen lieten nog enkele jaren op zich wachten.

De volgende posten stonden in de overeenkomst die Willem had getekend met de commissie van de gasfabriek en de waterleiding:

  • Een dynamomachine voor 100 lichten van 15 tot 20 Ampère, ieder licht ter sterkte van 2000 standaard kaarsen = HFL 1300,--
  • Een riemspanfundatie HFL 78,--
  • fundatiebouten met platen HFL 13,-
  • Een automatische stroomregulator HFL 175,--
  • Een horizontale stoommachine geschikt voor de kracht van 10 elektrische lichten HFL 1600,--
  • Een stroommeter HFL 75,--
  • Een schakeldrijfriem 8m x 15 cm van HFL 60,--
  • Vier elektrische lampen met lantaarns en omvlochten ballonnen van 50 cm middellijn en doorschijnend glas voor HFL 1400,--
  • 2500 meter kabel, bestaande uit 12 koperen draden omgeven door India rubber, daaromheen lood met een bekleding van hennep voor HFL 3125,--
  • Kosten van opstellen machines met toebehoren en vervoer voor toezicht voor het leggen op de kabel HFL 250,--

Voor ongeveer 10.000 guldens was Nijmegen de eigenaar van een kleine centrale met in het begin 4 elektrische lampen, later 10 booglampen. Deze werd later uitgebreidt tot 25 booglampen tussen 1893 - 1895. Willem Benjamin Smit zag zelf toe op de uitvoering van de werkzaamheden en noemde het "een proefstuk van betekenis."

 

De originele gelijkstroomgenerator voor de elektrische centrale uit 1886. Bron: Archief Brush HMA Ridderkerk.

Gelijkstroomgenerator (Dynamo) 1886
Gelijkstroomgenerator (dynamo) van de kleine elektrische centrale aan de  Nieuwe Marktstraat ,1886 - pentekening Willem Smit, Bron: Archief Smit Slikkerveer.
 

Compressor t.b.v. de elektrische centrale Nijmegen 1886 Hanglamp t.b.v. de elektrische verlichting in Nijmegen (1886)

Hierboven: zien we de 3 van de weinige nog bewaard gebleven foto's van een booglamp en een stoommachine met regulateur van de installatie,  die Willem Smit in 1886 geplaatst had, bron: Archief Nijmegen.

Proefnemingen
Na een paar geslaagde proefnemingen ging de centrale vanaf 01-07-1886 van start.

Rechtsboven naast de boom zien we de booglamp, bron: Regionaal Archief Nijmegen.

Op 07-07-1886 werd er een concert gehouden in het Valkhof, voorzien  van elektrische booglampen van Willem Smit.


In 1888 werd de Valkhof (Barbarossa) ruïne gefotografeerd door Wilhelm Ivens. De hangende booglamp had toen plaats gemaakt voor een elektrische lantaarnpaal van Willem Smit. Bron: Regionaal Archief Nijmegen.

alt 
Links: In de Gelderlander stond in 1888 een korte beschrijving van de elektrische centrale, bron: Gelderlander 25-04-1888, rechts booglamp Willem Smit uit 1885/1886 voor de verlichting in Nijmegen.

Getuigschrift
Het duurde vrij lang voordat Willem een getuigschrift van de gemeente Nijmegen ontving, maar in 1891 was het zover en Burgemeester P.C. Bijleveld stuurde hem een gunstig getuigschrift. In 1913 bracht de Staatscommissie voor de Elektriciteitsvoorziening haar rapport uit en bestempelde deze centrale als de eerste gemeentelijke elektriciteitscentrale van Nederland, ondanks dat de centrale slechts stroom voor de publieke verlichting leverde.

keizerkarelplein1887b
Keizer Karelplein Nijmegen 1887, bron: Stichting Willem Smit Historie  Nijmegen.

In 1887 schrijft de hoofdopzichter van Nijmegen, dhr.W. Hofkamp het volgende verhaal over de elektrische straatverlichting in Nijmegen.

 

Bron: Nederlandse Maatschappij ter bevordering van Nijverheid (1-1-1887).

Uitbreidingen
In 1893 werd de centrale uitgebreid met een stoommachine en een dynamo van 11 kW en werden nog eens 15 booglampen aangelegd. (zie foto hieronder).

Eerste Electrische centrale Nijmegen 1893

Bron: Archief Smit Slikkerveer / Kees Tym.

Dit is een van de eerste foto's waarop het zojuist gebouwde station van Nijmegen te zien is met straatlantaarn van Willem Smit. (1893). De lantaarn is te zien achter de paard en wagen in het midden vooraan.  Klik op de foto om te vergroten. . 

Station Nijmegen rond 1900

Hier zien we de straatlantaarn van Willem Smit (van de foto erboven uitvergroot (1893).

De uitbreiding was nodig vanwege de bouw van het nieuwe centraal station van Nijmegen, waarvoor ongeveer tien booglampen nodig waren om de stationshal en het gebouw rondom te verlichten. Willem Smit leverde de elektrische verlichting. Elders in de stad werden nog enkele booglampen geplaatst op centrale punten. Bij de stationshal was een ruimte met een schakelbord dat twee dynamo's aan dreef en een accu-laadinrichting, deze voorzag de gloeilampen en booglampen van elektriciteit. Dit werd geleverd door Willem Smit.

Station Nijmegen 1893 1886_lantaarninstationshal

Links een prachtige foto van het nieuwe centraal station in Nijmegen (1893), rechts een booglamp in detail.

 

Dit paneel heeft van 1895 tot 1924 dienst gedaan als schakelbord op het station van Nijmegen. Er werden twee dynamo's en een accu-laadinrichting mee bediend die de elektriciteit leverden voor de boog- en gloeilamp-verlichting van het emplacement en de perrons. Midden hoog: cellenschakelaar voor het schakelen van de accubatterijen. Midden laag: shunt-regelaars voor de dynamo's. Tweede rij: hefboom- en maximaal¬schakelaars. Onderste rij: open loden smeltveiligheden. Dit paneel bevindt zich tegenwoordig in het Spoorwegmuseum. Afkomstig van het oude techniekmuseum EnergeticA, Amsterdam.
Wie heeft een duidelijkere foto? Graag sturen naar: Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken. . 


Het station in Nijmegen (de vestibule) tussen 1892-1900. Zie de 2 booglampen van Willem Smit hoog aan het plafond.. Bron: geheugenvannederland.nl 

Booglampen in de stationshal van centraal station Nijmegen (1893-1895) Booglampen in de stationshal van centraal station Nijmegen (1893-1895)


We zien een vijftal booglampen op deze foto van de stationshal (1893).

Willem Smit en Adriaan Pot ?? 1893

Stationshal Nijmegen 1893. Curieus aan deze foto is dat de twee mannen die precies onder de zojuist aangelegde booglamp staan, zeer veel weg hebben van Willem Benjamin Smit en Adriaan Pot , de oprichters van Smit Slikkerveer.  Zijn dit Willem Smit en Adriaan Pot ?? Een fotoalbum van Cor Pot, de zoon van Adriaan Pot en latere directeur van Smit Slikkerveer kan uitkomst bieden. Hieronder 2 foto's uit  het bewuste album van Willem Smit en Adriaan Pot in jongere jaren.

Hieronder, links zien we Willem Benjamin Smit rond 1882-1883. De gelijkenis met de man met de bolhoed op de foto hierboven (1893) vind ik vrij groot. Hij is iets ouder geworden, hij draagt de snor iets anders, een klein baardje, langer haar en een bolhoed op. De oogopslag is ook het zelfde. De foto rechts onder is Adriaan Pot. Deze foto is ongeveer uit dezelfde tijd als de foto op het station en deze man is onmiskenbaar Adriaan Pot.

Verder is de combinatie van deze 2 heren natuurlijk uniek als je bedenkt dat ze staan bij de zojuist aangelegde stationshal in Nijmegen, waar ze ook nog eens de booglampen hebben aangelegd. Ze staan er direct onder, de kabels hangen nog te bungelen. Vergroot de foto van de stationshal met de gewelven hierboven maar eens dan zie je wat ik bedoel. Genoeg bewijs om aan te nemen dat dit Willem Smit en Adriaan Pot zijn die zojuist de elektrische verlichting op het nieuwe station in Nijmegen hebben aangelegd in 1893.

Willem Benjamin Smit (1882-1883) Willem Benjamin Smit (1882-1883)

Links: Willem Benjamin Smit (1882/1883), rechts: Adriaan Pot (1895). Bron: Fotoalbum/knipselboek Cor Pot, met dank aan Paul Asselbergs. 

Waalkade Nijmegen met tuimellantaarn Smit Slikkerveer

Waalkade Nijmegen rond 1900 met duidelijk de mooie tuimellantaarns van Willem Smit prominent in beeld, bron: collectie Rudo Hermsen 

 

http://www.inghist.nl/media/bwg/images/3/-032.jpgOprichting elektrische centrale in Nijmegen (1908)
In 1892 waren er aanvragen van particulieren en bedrijven om ook op de elektrische centrale aangesloten te worden. Dit werd afgewezen. In 1908 werd dit verzoek pas gehonoreerd met de komst van de Gemeentelijke Elektriciteitswerken Nijmegen, en een centrale die ook leverde aan fabrieken en particulieren. Initiatiefnemer tot deze centrale was dhr. Herman Lohr, directeur P.E.G.M. (1871-1948).

Een mooie foto van de bouw van de elektrische centrale aan de Waalkade met links nog de tuimellantaarn van Willem Smit en rechts nog een booglamp ter verlichting van de bouw (1908). Bron: Regionaal Archief Nijmegen.

Bouw elektriciteitscentrale aan de Waalkade in Nijmegen, 22-9-1908. Bron: Regionaal Archief Nijmegen.

Boekje Gemeentelijke Electriciteitswerken Nijmegen 1910

De elektrische centrale Nijmegen in 1910 (een serie van 4 boekjes "Gebruikt electriciteit"). Bron: Collectie R. Hermsen.

Waar is de tuimellantaarn gebleven ?
Er is zeer weinig van de historische elektrische verlichtingsgeschiedenis uit Nijmegen bewaard gebleven, maar toch, behalve een oude gaslantaarn zou er volgens enkele artikelen op het internet bij de Steinweglaan in Nijmegen (Goffertpark) nog een tuimellantaarn te vinden zijn. Dit hebben we natuurlijk onderzocht, maar het blijkt zeker niet de tuimellantaarn van Willem Smit te zijn die daar staat, maar een mooi exemplaar uit de dertiger jaren van de vorige eeuw. Of hebben we hem over het hoofd gezien?

Elektrische lantaarn zoals deze op de Steinweglaan in Nijmegen te vinden is (1930) Elektrische lantaarn zoals deze op de Steinweglaan in Nijmegen te vinden is (1930)
Foto: Erik de Vries.

Boven links / rechts foto's van een oude straatlantaarn aan de Steinweglaan in Nijmegen, waarvan men dacht dat dit een overblijfsel was van de originele tuimellantaarn van Willem Smit uit 1886. Hieronder de echte tuimellantaarn. Je ziet duidelijk het verschil. Deze lantaarn is een kopie van de Berlagemast ontworpen door Piet de Zwart , waarvan er in Nijmegen veel gestaan hebben. (info: Christiaan Toorop).

GEVONDEN ............ IN HET KRONENBURGERPARK - DE TUIMELLANTAARN VAN WILLEM SMIT UIT 1886 !!!
Na mijn oproep in dit artikel wees Christiaan Toorop mij op een website waar enkele foto's te vinden waren van de Nijmeegse tuimellantaarn. Er is nog één exemplaar te vinden in het Kronenburgerpark in Nijmegen, op een heuvel aan de zuid-westhoek van het park. De mast is nog helemaal origineel , maar de armatuur is al verschillende keren vervangen. Binnenkort gaan wij dit erfgoed uit 1886 nog een keer fotograferen. In steden als Valencia en Boedapest heeft men de oude straatlampen uit de industriële revolutie aangepast aan de moderne tijd. Overal zie je daar de oude originele straatlampen uit begin 1900 met de oude armatuur maar voorzien van moderne lampen. Het lijkt me een fantastisch idee om in Nijmegen aan de Waalkade weer de oude nostalgische tuimellantaarnlampen te plaatsen ! Een idee voor de gemeenteraad ?

Tuimellantaarn van Willem Smit (met originele mast, de armatuur is verschillende keren aangepast). Tuimellantaarn van Willem Smit (met originele mast, de armatuur is verschillende keren aangepast).

 

Tuimellantaarn van Willem Smit (met originele mast, de armatuur is verschillende keren aangepast). De echte tuimellantaarn van Smit zoals deze te zien was bij het Station in Nijmegen (1889)

Foto's : http://www.dbl-verlichting.nl/, rechts de Tuimellantaarn zoals hij in 1889 op station Nijmegen te bewonderen was.

Waalkade 1933 met de tuimellamp, andere kap maar onderstel nog van de eerste tuimellantaarn. Bron: Regionaal Archief Nijmegen.

De tuimellantaarn was jaren lang een vertrouwd beeld in Nijmegen. Op veel briefkaarten en foto's waren deze lantaarns te zien. Hieronder een collage van briefkaarten en foto's die ik in de loop van de tijd verzamelt heb. (bij sommige lantaarnpalen is in de loop van de tijd de armatuur aangepast, maar de lantaarn is nog origineel). Klik HIER voor een artikel met meer foto's van de teruggevonden tuimellantaarn.

Rudo Hermsen

Tuimellantaarn Nijmegen 1890 (pentekening Willem Benjamin Smit)  Tuimellantaarn Kronenburgerpark juli 2011 (datering 1886-1888)

Pentekening van de tuimellantaarn gemaakt door Willem Smit in 1885

De gemeente Nijmegen heeft er ook een mooi herdenkingsbordje bij geplaatst in het Kronenburger park.

008
036
042
048
106
151
1886_lantaarninstationshal
1886_stationshal_verlichtingskabels_noggeenlamp
1886_stationshalnijmegen_booglamp
1886tuimellantaarn22
1904_nogeentje
1906
1910_keizerkarelplein_hotelKeizerkarel
1918
1939_nijmegen_grotemarkt
aanbouwstationmettuimellantaarninhal1892
awaalkade022
bisschophamerstraat_verlengde_molenstraat1900
booglampverlichtingnijmegen1886
eersteperron1893
gemeentewaterleidingbedrijf_nieuwemarktstraat_1925
gierpont1900
grotemarkt1904_met2tuimellantaarns
grotemarkt1921
grotemarkt1930
hal_stationNijmegen_1913
hal_stationNijmegen_1913_zoomin
hanglamp1886WSmit
hotelbellevue_spoorstrat1921
hotelvictoria1925
hunerpark
keizerkarelplein1887
keizerkarelplein1887_b
keizerkarelplein1887b
keizerkarelplein1887c
keizerkarelplein1887f
keizerkarelplein1887h
keizerkarelplein1888
keizerkarelplein1888_zoom
keizerkarelplein1889
keizerkarelplein1890
keizerkarelplein1890_zoom
keizerkarelplein1896
keizerkarelplein1899
keizerkarelplein1899_zoom
keizerkarelplein1900
keizerkarelplein1900_b
keizerkarelplein1900_c
keizerkarelplein1900_d
keizerkarelplein1900_e
keizerkarelplein1900_zoom
keizerkarelplein1901
keizerkarelplein1901_b
keizerkarelplein1901_d
keizerkarelplein1901a
keizerkarelplein1902
keizerkarelplein1902b
keizerkarelplein1908
keizerkarelplein1910
keizerkarelplein_tuimellantaarnaangepast_1930
keizerkarelplein_tuimellantaarnaangepast_1940
kelfk001
kkarel002
kkarel026
kkarel036
kkarel040
kkplein
kkplein1900
kkplein2
kronenburgerpark
kruiendijsopdewaalnabijdegrotestraatwinter1890_1891
MontenbergNijmegenKeizerKarelsplein[1]
nassaulaan
nijmegen_oranjehotel_1901_mettuimellantaarn
nogmaals1913
oranjehotel1900
oranjehotel1904
oranjehotel1910
oranjehotel3
Oranjehotel_stationsplein
Oranjehotel_stationsplein2
oranjes002
Stadsreiniging1902
stastion1886ee
station1
station1887eew
station1887iio
station1888ooo
station1889
station1889zoom
station1898
station1898_d
station1899
station1900_c
station1900_d
station1900_e
station1900ew
station1900ss
station1900xx
station1901e
station1901etu
station1901w
station1901ws
station1901xx
station1902er
station1902uio
station1903
station1903b
station1903yy
station1904
station1904s
station1908
station1908z
station1910
station1910_d
station1910z
station1912
station1912_d
station1912_f
station_bouw_1893_tuimellantaarn
station_perron_1895
stationahal_booglamp1893b
stationnijmegen1900_g
stationnijmegen1913
stationnijmegenmetbooglamp1913
stationshal1892
stationshal1893_booglamp_plafond
stationshal1893a
stationshal1893b
stationshal1893booglamp3
stationshal1893cBooglampen
stationshal1893d
stationshal1893dBooglampgroot
stationshal_booglamp1893
stationshal_booglamp1893d
stationshal_booglamp1893e
stationshal_booglamp1893f
stationshal_booglamp1893f2
stationshal_booglamp_1886c
stationspl003
stationspl004
stationspl007
stationsplein1910
stationsweg1920
tuimellantaarn1886
tuimellantaarn1886_2
tuimellantaarn1908
tuimellantaarn_bouw_electriciteitscentrale_01091908_benedenstadNijmegen
tuimellantaarn_new
tuimellantaarn_proefneming
tumellantaarn_hotelkeizerkarel
verlengdemolenstraat1904
vestibuleinstation1895
waalkade007
waalkade021
waalkade1899xx
waalkade1900
waalkade1900_d
waalkade1900_z
waalkade1900e
waalkade1900f
waalkade1900g
waalkade1900pp
waalkade1900x
waalkade1900xa
waalkade1901
waalkade1901ety
waalkade1901f
waalkade1901g
waalkade1901y
waalkade1901z
waalkade1902
waalkade1902b
waalkade1904ss
waalkade1910
waalkade1910a
waalkade1915
waalkade1924
waalkademettuimellantaarn
001/179 
start stop bwd fwd

Wie heeft nog fotomateriaal van deze tuimellantaarn. Ze kwamen vaak voor op ansichtkaarten uit die tijd. Je kunt deze digitaal sturen naar: Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken. 

Bronnen: Elektriciteitscentrales in Nederland, J. Hoek / Holec Historisch Genootschap / Archief Smit Slikkerveer (Kees Tym)/ Archief Nijmegen / Wikipedia / Archief Smit Nijmegen /Stichting Willem Smit Historie Nijmegen.

Reacties mogelijk gemaakt door CComment

Historische nieuwsflits

1975 - INERTGAS - Sovjet delegatie bij Smit Ovens

 

Schrijf reactie (0 Reacties)

Nieuw type wikkeldraad bij Draadfabriek (1981)

Artikel uit de Holeckrant jaargang 1981 over een nieuw type wikkeldraad (kapton).

De kaptonverwerkingsmachine, bron: Stichting Willem Smit Historie Nijmegen

Kaptonisolatie 1983

Bron: Archief het Heim.

Schrijf reactie (0 Reacties)

Bedrijfsfilm videobox

Cloud tag

Laatste artikelen

Laatste reacties

      LEES MEER

Wie is online

We hebben 185 gasten en geen leden online

Statistieken

Aantal bekeken pagina's
11082165
DMC Firewall is developed by Dean Marshall Consultancy Ltd