130 jaar elektriciteit in Nederland (Kinderdijk 1886 - 2016)
Op 19-04-2016 was het precies 130 jaar geleden dat de eerste openbare elektriciteitscentrale van Nederlands fabricaat van start ging ( de N.V. Electrische Verlichting Kinderdijk). De oprichter was Willem Benjamin Smit. Nadat Willem enkele jaren daarvoor (1881) een verlichtingsinstallatie had gebouwd voor de fabriek van Diepeveen, Lels en Smit, wilde de directeur ook elektriciteit in zijn eigen huis. Dit wekte grote belangstelling bij andere fabrikanten, want zij wilden ook hun olielampen vervangen door elektrisch licht. In 1884 werd Willem gevraagd om onderzoek te doen naar de mogelijkheden van een elektrische centrale in Kinderdijk.
De elektrische centrale Kinderdijk (1886). Bron: Brush Ridderkerk, Deze centrale bestaat niet meer. Ergens in de zestiger jaren van de vorige eeuw is het pand gesloopt.
Zo ontstond het idee om een elektrische centrale te bouwen die niet alleen aan fabrieken, maar ook aan particulieren stroom zou kunnen leveren. De begroting kwam uit op HFL 26000,- en het kapitaal werd verstrekt door Jan Smit V die we later tegen komen. Hij verstrekte een lening tegen 3.5 % rente en de eerste elektriciteitscentrale in Nederland, de "N.V. Electrische Verlichting Kinderdijk" was een feit.
Naar de elektrische centrale van Thomas Edison
In 1884 ging Willem met een door hem zelf (elektrisch) verlicht schip van de Holland-Amerika lijn naar de Verenigde Staten (New York) om daar de eerste elektrische centrale van Thomas Edison ( The Edison Electric lluminating Company) te kunnen aanschouwen die al in 1882 "het licht" zag. De ervaringen die hij daar opdeed paste hij toe bij de centrale in Kinderdijk.
Links: The Edison Electric lluminating Company, rechts: Thomas Edison (Bron: Wikipedia).
Lees meer
Regelbare transformatoren voor Zuid-Afrika (Escom 1925-1955)
Vanaf de jaren twintig van de vorige eeuw leverde Smit Transformatoren al (regel) transformatoren en onderdelen aan elektriciteitsbedrijven in Zuid Afrika. Een van die bedrijven is Escom , een groot energiebedrijf in Johannesburg. Via Smit Service ontving onze Stichting een aantal klappers met unieke foto's van regeltransformatoren. Deze ben ik aan het inscannen en daar zitten mooie exemplaren bij. Zo nu en dan zal ik dan een serie foto's plaatsen op de website. Bijgaand een selectie foto's met regeltransformatoren en onderdelen geleverd aan Escom tussen 1925 en 1955.
Een van de eerste leveringen van transformatoren voor Zuid-Afrika, waarschijnlijk Escom (1926). Bron: Smit Mededelingen (1926) Archief Smit Transformatoren.
In oktober 2019 vonden we bij Techniekmuseum OYFO in Hengelo nog enkele foto's van dit transport. Duidelijk was dat het transport via de HEEMAF in Hengelo werd geregeld. Zij waren in die tijd de vertegenwoordiger voor de transformatoren van Smit in de overzeese gebieden zoals Nederlands Indië en blijkbaar dus ook Zuid Afrika.
Bron: Techniekmuseum Oyfo te Hengelo. Foto's bedrijfsfotograaf Heemaf Hengelo.
Regeltransformatoren voor Zuid Afrika (1946 - 1955).
De foto's die ik hieronder gedigitaliseerd heb dateren van net na de Tweede Wereldoorlog tot en met eind jaren vijftig van de vorige eeuw. Het mooie van deze foto's (28 stuks) is dat er een beschrijving op de foto's is geplaatst. Zie de foto's hieronder. Klik op de foto's om te vergroten.
Lees meer
Elektrische verlichting Station Amsterdam Centraal (1888) en het tijdsbeeld van de speelfilm "Publieke werken" (2015)
In januari 1886 kreeg Willem Smit de opdracht om 25 booglampen te leveren voor de elektrische verlichting van Amsterdam CS. Tijdens de bouw van het station in januari 1888 zorgde hij voor elektrische verlichting voor de bouwvakkers die ook in de nacht door moesten werken om het treinstation op tijd klaar te krijgen. Willem Smit had ervaring opgedaan met de aansluiting van de elektrische straatverlichting bij de Waalkade in Nijmegen in 1886 en net daarvoor de eerste elektrisch centrale in Nederland (Kinderdijk).
Hij werkte weer volgens het gebruikelijke concept. Hij kocht Swan boog- en gloeilampen bij een Belgische leverancier en fabriceerde zelf enkele dynamo's (generatoren) voor de voeding van de elektrische verlichting met aansluiting op een schakelbord (ook eigen fabricaat). De elektriciteitskabels werden gekocht in Engeland of Duitsland en in ringvorm aangelegd. Een machinist/stoker zat meestal bij de prijs inbegrepen. Hij zorgde ervoor dat de lampen bleven branden en dat zijn kennis werd overgedragen aan leerling machinisten uit Amsterdam, want de koolspitsen moesten dagelijks worden vervangen en de machines moesten blijven draaien anders ging het licht vanzelf uit.
Per lumen was de boog lamp aanzienlijk minder milieu belastend dan de gaslantaarn. De booglamp verbruikte per lumen vier maal minder energie dan de na 1882 zo in zwang geraakte gloeilampen.
In 1888 is de bouw van Amsterdam CS in volle gang. In de avond heeft Willem Smit de bouwvakkers voorzien van elektrische verlichting.
De verlichting van Amsterdam CS was ook weer een knap staaltje pionierswerk van Willem Smit uit een tijd dat alles nog uitgevonden moest worden en verlichting met 1 druk op de knop zoals wij dit nu kennen zeker niet vanzelf sprekend was.
Mooie plaat van Amsterdam CS uit 1900 met daarop links en rechts 2 booglampen voorzien van een touwtje, wellicht om ze omlaag te kunnen halen wanneer de koolspitsen vervangen moesten worden (dit gebeurde dagelijks).
Lees meer
Unieke foto's van het bezoek van Veldmaarschalk Montgomery aan Willem Smit & Co's Transformatorenfabriek (1955)
In 2016 kwamen wij in het bezit van 21 unieke (originele) foto's van het bezoek van Veldmaarschalk Montgomery aan Smit Transformatoren. Montgomery (Monty) was de oorlogsheld die werd gezien als bevrijder van Nijmegen. In 1955 werd hij uitgenodigd door Nijmegen dat hem het ereburgerschap van Nijmegen gaf. In 1955 bracht hij een bezoek aan veel Nijmeegse bedrijven waaronder Smit Transformatoren en Philips. Hieronder een aantal foto's en filmmateriaal van dat bezoek. In de slideshow met foto's zien we dat Montgomery wordt rondgeleid door de fabrieken van Smit Transformatoren.
Veldmaarschalk Montgomery wordt begroet door een menigte bij de fabriek van Smit Transformatoren. Rechts naast Montgomery zien we de toenmalige directeur van Smit Transformatoren, dhr. Otto.
Mooie foto van het bezoek van generaal Montgomery, links naast de mevrouw in het wit. Ook op de foto directeur Otto (rechts naast de dame vooraan). President Commissaris A. Rutgers van der Loef, derde van rechts gezien). Bron: Stichting Willem Smit Historie Nijmegen.
Fabricage nettransformatoren.
Montgomery bij Smit Draad rondgeleid door directeur Otto van Smit Transformatoren. Links zien we rollen koperdraad, rechts machines voor het wikkelen van de draad. Bron: Stichting Willem Smit Historie Nijmegen.
Lees meer
"Laschcursus en lasch demonstraties" + biografie Ir. W. Gerritsen (1895-1969)
Nadat directeur Thomas Rosskopf in 1924 de eerste elektrische lastransformator van Nederland had ontworpen werd het elektrisch lassen een 'hot' item. Iedereen wilde deze nieuwe manier van lassen leren. Willem Smit & Co's afdeling "laschtechniek" sprong daar handig op in en introduceerden door het hele land demonstraties en cursussen, de zogenaamde 'lasch-demonstraties' en 'laschcursussen'.
Hiervoor werd in veel verschillende kranten geadverteerd zoals : NRC, Leidsche Courant, De Eemlander, Gelderlander enz. Een van de cursusleiders, Ir. W.Gerritsen zijn we al vaker tegen gekomen. Hij was een ingenieur van Willem Smit die zich tussen 1925 en 1930 verdiept had in deze toen nieuwe manier van lassen, "het electrisch laschen". Hij hielp directeur Rosskopf met het ontwikkelen van het eerste prototype van de elektrische lastransformator. Later schreef Gerritsen nog een groot aantal cursus boeken over deze nieuwe manier van lassen. Vorig jaar ontving ik van een familielid een aantal boeken geschreven door deze ingenieur.
Op de middelste foto van de drie uit 1932 zien we Ir. W. Gerritsen staan met bril naast de man met de bolhoed. Hij is aandachtig toeschouwer tijdens de sportwedstrijden bij Smit (touwtrekken) Op 03-07-1969 overleed dhr. Gerritsen op 74 jarige leeftijd. Lees hieronder een memoriam en een korte biografie.
BIOGRAFIE
Lees meer
De nettransformator en de energietransitie
De energie huishouding van een gemiddeld gezin: verleden - heden - toekomst
Bron: Pixabay (free of copyrights)
Een “gemiddeld” gezin is heden ten dage aangesloten op het aardgas om het huis te kunnen verwarmen en het warme water voor het douchen. De elektriciteit wordt gebruikt voor verlichting, tv en koken en de auto loopt op benzine. Je ziet: Een “gemiddeld” gezin heeft nu drie energiestromen tot zijn beschikking op elk moment van de dag en de opslag van de energie is geen probleem. (zie fig 1). In de nabije toekomst zal dat veranderen en zal er nog zeer waarschijnlijk maar één energiestroom zijn, namelijk de elektriciteit. De huisaansluiting zal dan standaard driefasig zijn. Indien het “gemiddelde” gezin zo overstapt door een warmtepomp te installeren voor verwarming en warm water en men de benzine auto inruilt voor een elektrische auto, dan zal dat grote consequenties hebben voor het elektriciteitsnet en voor de transformator in het bijzonder.
Het “gemiddelde” gezin zal het jaarverbruik zien toenemen van 3000 kWh naar 8300 kWh, dus bijna een verdrievoudiging (zie fig 2). Bij deze vereenvoudigde berekening is trouwens uitgegaan van 100% rendement ( dus geen energieverliezen ), geen verandering in levensstijl en geen extra isolatiemaatregelen aan de woning. Het piekverbruik zal daarentegen veel meer toenemen. In de winter leveren de zonnepanelen nagenoeg geen energie, de warmtepomp draait op vol vermogen en de accu van de auto moet dan ook nog opgeladen worden. In de zomervakantie, op een niet te hete dag, leveren de zonnepanelen veel energie, de meeste auto’s zijn in het buitenland en de warmtevraag is beperkt en de warmtepomp staat dan ook niet in de airco-stand. Er is dus geen piekverbruik, maar een pieklevering. Er is echter nog geen opslagmedium die het teveel aan elektrische energie opslaat voor een tijdstip dat de vraag hoog is, tenzij men daarvoor de accu van de auto’s (niet alleen van je eigen auto maar misschien ook die van de buren) wil gaan gebruiken.
Lees meer
Biografie professor Clarence Feldmann (1867-1941)
Professor dr. ing. Clarence Feldmann werd op 14 januari 1867 te New-York geboren en was van Duits-Joodse afkomst. Hij ontving zijn opleiding in Duitsland. Van 1883 tot 1885 studeerde hij aan de Königlich Bayerische Industrieschule te Neurenberg, van 1885 tot 1888 aan de Technische Hogeschool te Darmstadt, waar toen een afdeling voor elektrotechniek was ingesteld. Hij behoorde daarmee tot de eerste generatie academisch geschoolde elektrotechnici. De elektrotechniek was op dat moment nog een wereld van pioniers.
Tijdens zijn studie Elektrotechniek in Darmstadt vond de jonge Feldmann veel inspiratie bij zijn hoogleraar, Professor Erasmus Kittler. Rond 1885 was er weinig bekend over wisselstroom. De theorievorming rond de gelijkstroom was al veel verder en de algemene opinie in die tijd was dat gelijkstroom het zou gaan winnen van wisselstroom. Tijdens de studie van Feldmann schreef Kittler een prijsvraag uit om de huidige meetmethoden voor wisselstroom te onderzoeken en te verbeteren. Clarence Feldmann won deze prijsvraag. Dit zou zijn verdere loopbaan voor een belangrijk deel bepalen. In 1888 slaagde Feldmann met lof en werd hij voor een jaar lang de assistent van Kittler.
Na zijn studie werkte Feldmann dertien jaar in elektrotechnische industrie, onder andere in Hongarije bij transformatorproducent Ganz & co in Boedapest (1889). Bij Ganz werkte hij mee aan de ontwikkeling van transformatoren, meetinstrumenten, wisselstroommachines en elektriciteitsnetten (voor verlichtingstoepassingen). In 1890 stapte Feldmann over naar Helios Aktiengesellschaft für elektrische Beleuchtung und Telegraphenbau in Duitsland. Bij Helios een producent van elektriciteitscentrales, zette Feldmann zijn werk voort in de bouw en het ontwerp van elektriciteitsnetten. Zijn industriële carrière verliep maar moeizaam, omdat hij zich erg beperkt zag in zijn mogelijkheden om zich te ontwikkelen en te experimenteren met nieuwe technologieën. Feldmann voelde zich bij Helios op een gegeven moment meer handelsreiziger dan elektrotechnicus en ging daarom het onderwijs in. In 1902 werd Feldmann privaat docent aan de Technische Hochschule in Darmstadt.
Professor Feldmann zien we rechts achteraan - staande vierde van rechts met bolhoed en snor- bij de aanleg van elektriciteitskabels voor het G.E.B. in Den Haag (1905).
Lees meer
De eerste medewerkers van Smit Transformatoren (1913)
De eerste (38) medewerkers
In 1900 werd door Willem Smit de eerste transformator in Nederland ontworpen. Vanaf die tijd ging de transformator geleidelijk in productie, maar door de opkomst van de elektriciteitscentrales en de steeds groter wordende vraag werd in 1907 de jonge ingenieur Thomas Rosskopf aangenomen om deze afdeling te gaan leiden. Rosskopf was vanaf 1907 tot 1913 de baas van de transformatorenfabricage in Slikkerveer.
De vraag naar transformatoren steeg net als de vraag naar generatoren en elektromotoren. Uiteindelijk was er geen ruimte meer om nog een transformator te maken en stapte Rosskopf naar directeur Willem Smit met het verzoek de transformatoren hal uit te breiden. Hij had veel meer ruimte nodig. Willem had een voorkeur voor de generatorenfabricage, dus stelde hij voor om elders een geschikte locatie te vinden. Dit werd uiteindelijk Nijmegen, vooral ook omdat het gemeentebestuur graag mee werkte aan dit verzoek. Er was flinke werkloosheid en ruimte genoeg voor nog meer industrie in Nijmegen. Daarnaast lag Nijmegen uitermate gunstig aan het water, de fabriekslocatie lag aan het spoor en een groeimarkt (Duitsland) om de hoek.
Thomas Rosskopf in zijn Slikkerveer tijd waar hij nog de baas van de transformatorenafdeling is. Hij is hier excursieleider van het KIVI (Koninklijk Instituut van Ingenieurs) bij de fabriek in Slikkerveer (1911) Bron: collectie Rudo Hermsen
Bron: Archief Smit Transformatoren
Lees meer
Pieter van Vuuren werd geboren in Nieuw Beijerland op 21 maart 1891. Na de lagere school werkte hij nog 2 jaar als paarden hoefsmit. Daarna monsterde hij aan bij verschillende rederijen en maakte enkele korte zee-reizen naar Frankrijk en Duitsland hetgeen toen der tijd al hele ondernemingen waren. Hij werd machinist op de schepen van de Batavier lijn die hoofdzakelijk tussen Hoek van Holland en Engeland heen en weer voeren. 
